De IJslandse taal

Velkomin til Íslands (Welkom op IJsland)
De IJslandse taal wordt natuurlijk overal gesproken, maar met Engels kun je gelukkig ook op veel plaatsen terecht. Het IJslands is namelijk een moeilijke taal, maar daarover later meer. Deze taal is door de Vikingen meegebracht. Alhoewel er wel enige buitenlandse invloeden zijn te bespeuren en de klanken in de loop der eeuwen behoorlijk zijn veranderd, zijn het schriftbeeld en verbuigingssysteem als gevolg van de geïsoleerde ligging en het kleine inwonertal nauwelijks veranderd. Hierdoor kan men op IJsland nog zonder veel problemen de originele teksten van de saga’s en de Edda lezen.

 

Zelfs Oudnoors levert geen al te grote problemen op. Het IJslandse alfabet kent ook nog letters, die in de rest van Europa zijn verdwenen: de ð en de þ. Er zijn geen dialecten op IJsland, maar wel geringe uitspraakverschillen: er zijn kleine verschillen tussen het zogenaamde norðlenska in Noord-IJsland en het sunnlenska in Zuid-IJsland. In Noord-IJsland worden de letters p, t en k ‘harder’ uitgesproken dan in het zuiden, meer zoals de Engelsen dat doen. In Zuid-IJsland worden genoemde letters ‘zachter’ uitgesproken: de p klinkt bijna als een b, de t als een d en de k als een g.

Zuiver

De IJslanders willen hun taal graag zuiver houden en weren daarom zoveel mogelijk vreemde woorden en uitdrukkingen. Wanneer nieuwe begrippen, zoals televisie, trawler, computer en GSM zich aandienen, probeert men hier reeds bestaande woorden, of woorden die hiervan zijn afgeleid, op toe te passen. De eerste bewoners van IJsland waren hier meesters in, getuige de vele originele plaatsnamen voor vulkanische verschijnselen, die in Noorwegen grotendeels onbekend waren. De woorden hraun (lavaveld), laug (warme bron) en hver (hete bron) dateren uit die tijd en betekenden oorspronkelijk ‘bodem’, ‘bad’ en ‘heksenketel’. Enkele voorbeelden van woorden uit het nabije verleden zijn sími (telefoon), útvarp (radio) en þota (straalvliegtuig), die respectievelijk ‘snoer’, ‘verspreiding’ en ‘de snelle vlucht van een vogel’ betekenden. Tölva (computer) komt van tölur (cijfers).
Er is een speciale commissie, die zich met deze materie van de IJslandse taal bezighoudt. Ondanks verwoede pogingen om de taal vrij te houden van ‘vreemde smetten’, zijn er toch – en dan vooral in de spreektaal – verscheidene buitenlandse woorden gemeengoed geworden, zoals hótel (hotel), sigaretta (sigaret), bensín (benzine) en sjoppa (kiosk, van het Engelse ‘shop’), alhoewel ze wel enigszins aan het IJslandse klankstelsel en verbuigingssysteem zijn aangepast. Ook raken veel oude IJslandse woorden in onbruik. Het betreft dan vooral woorden, die met de natuur en het weer te maken hebben (het IJslands is van oorsprong een taal van boeren en vissers). Onderzoekers hebben bij jongeren in de steden een aanzienlijke verarming van de woordenschat geconstateerd. Er zijn dagelijkse korte radioprogramma’s, die erg populair zijn, waarin over de IJslandse taal wordt gediscussieerd en waarin bovenstaande onderwerpen geregeld aan de orde komen.

Moeilijk

De IJslandse taal is een moeilijke taal. Dat komt vooral door de achtervoegsels (in plaats van lidwoorden) en de vele en ingewikkelde verbuigingen. De klinker van de stam van een zelfstandig naamwoord bijvoorbeeld verandert ook vaak. Het woord fjord heeft in het Nederlands slechts twee vormen: fjord en fjorden. In het IJslands zijn de verschillende vormen in het enkelvoud fjörður, fjarðar, firði en fjörð en in het meervoud firðir, fjarða, fjörðum en firði. Bijvoeglijke naamwoorden zijn vaak nog lastiger. Deze richten zich naar het woord waar ze bij horen en kunnen daarom in de mannelijke, vrouwelijke en onzijdige sterke of zwakke vorm staan. Het wordt dan ook extra gewaardeerd als een buitenlander de moeite heeft genomen zich enige woorden eigen te maken. Enkele regels met betrekking tot de uitspraak mogen niet ontbreken.